Pullaar wuute gi ci sumb yi

Jóge Wikipedia.
Contenu supprimé Contenu ajouté
EmausBot (waxtaancëru)
m r2.6.4) (Robot: Modifying cs:Fulbština
WikitanvirBot (waxtaancëru)
m r2.7.1) (Robot: Adding sw:Kifulfulde-Borgu
Rëdd 119 : Rëdd 119 :
[[sq:Gjuha fula]]
[[sq:Gjuha fula]]
[[sv:Fula]]
[[sv:Fula]]
[[sw:Kifulfulde-Borgu]]
[[ta:ஃபுல்ஃபுல்டே மொழி]]
[[ta:ஃபுல்ஃபுல்டே மொழி]]
[[uk:Фульфульде]]
[[uk:Фульфульде]]

Sumb bu 4 Fewriyee 2012 à 03:05

Pullaar aw làkk la wu ñuy wax daanaka ci 20 réewi Afrig gu sowwu ak gu diggu, Dale ko ca pegi dexu Senegaal ba ci gu Niil, waaso yu pël, tukulóor ak yu lawbe ñooy ñi koy làkk.

Ci cosaan pël yi ay sàmmkat lañu, waaye tay daanaka xeeti liggéey yépp lañuy def: yaxantu, béy, njëwrin, añs.

Ci pullaar yi nekk Senegaal ak Gànnaar, ñi koy làkk lañuy wax ay "haalpulaar'en" ("haalpulaar" su dee kenn), baat baa ngi jóge ci "Haalde" di firi "wax". "Haalpulaar'en" yi ci pegu dexu senegaal ay pël lañu jàppe seen bopp donte yenn saa yi dañuy am weneen làkk. Ni ko Amadu Ampaate Ba waxe, "Haalpulaar'en" yi duñu aw waaso, waaye am mbooloom ay waaso yu bokk dëkke dex gi, tànn pullaar niki làkk wu njëkk, làkk wu ñépp bokk di wax, di ci jokkoo.

Pullaar di nañu ko wax itam pël, pular walla fufulde, ci waa faraas pël lañuy wax di baat bu ñu abbee ci wolof.

Melokaanam

Kon pullaar (walla pël) daa séddaliku ci ay juroomi mbooloo, seenug wuute aju ci barab ba ñu nekk:

  1. Waxiin yu Fuuta-tooro, ci mbalkam biir mu dexug Senegal;
  2. yu Fuuta-Jaloo, ca Ginne;
  3. yu Maasina, ci li wër dexug Niseer;
  4. waxiin yu diggu, yu bëj-saalum-penku gu Mali ba ca diwaani Dallol Mawri yi ak Bosso ca Niseer ;
  5. yu penku, ca imbratóorug Sokoto ak gox yi wër (Penku-Niseer, Niseeriya, Kameruun, Cadd ak Réewum Diggafrig).

Pël, ni yeneen làkki afrig, niki wolof, man nañu koo bind ak arafi araab walla yu latin. Wuute gi bari na ci waxiin yi ba ci mbindiin wi ci diggante pullaar ak pullaar. Ci misaal: baatu "nyambe" man nañu koo binde it "ñaamde".

Ay misaal

Baatu wolof Baatu pullaar waxiin
suuf leydi
asamaan asamaan
ndox ndiyam
safara yiite walla jeyngol
jàmm jam
góor gorko (bari: worɓe)
jigéen debbo (bari: rewɓe)
nit neɗɗo (bari: yimɓe)
lekk nyaamde
jàng janngude
naan yarde
mag mawɗo
tuuti tokosoo
guddi jamma
bés nyalawma
altine Altine
talaata Talaata
alarba Alarba
alxamis Alkamiisa
ajjuma Aljuma
gaawu Aset
dibéer Alet
sopp naa la miɗo yiɗi ma

Baatukaay

  • (en) Sonja Fagerberg-Diallo, « Milk and Honey: Developing Written Literature in Pulaar », in the Yearbook of Comparative and General Literature, 1995, n° 43, Indiana University
  • (en) Sonja Fagerberg-Diallo, « "Learning to Read Woke Me Up!": Motivations, and Constraints, in Learning to Read in Pulaar (Senegal) », Adult Education and Development, 2002, n° 58, p. 45-60
  • (en) Mamadou Ousmane Niang, Constraints on Pulaar phonology, Lanham, Md. : University Press of America, 1997 ISBN:0761806113
  • (en) Mamadou Niang, Pulaar-English / English-Pulaar Dictionary, New York, Hippocrene Books, 1997
  • (en) Yero Sylla, Grammatical Relations and Fula Syntax, Los Angeles, University of California, 1979 (Thèse PhD)
  • (fr) Louis Léon César Faidherbe, Vocabulaire d'environ 1,500 mots français avec leurs correspondants en ouolof de Saint-Louis, en poular (toucouleur) du Fouta, en soninké (sarakhollé) de Bakel, 1864, Saint-Louis, Imprimerie du Gouvernement, 1864, 70 p.
  • (fr) Louis Faidherbe, « Dictionnaire de la langue poul, par le général Faidherbe, augmenté par le Docteur Quintin », Bulletin de la Société de Géographie, septembre-octobre 1881, p. 332-354
  • (fr) Louis Faidherbe, Grammaire et vocabulaire de la langue poul à l'usage des voyageurs dans le Soudan avec une carte indiquant les cntrées où se parle cette langue, Paris, Maisonneuve et Cie, 1882 (2e édition), 165 p.
  • (fr) Henri Gaden et E. Leroux, Le poular : dialecte peul du Fouta sénégalais, 1912-1914
  • (fr) Pierre Gourou, Les aventures de Kataboum (conte bilingue), L'Harmattan, 1997, 24 p. ISBN:2-7384-5020-2
  • (fr) R. Labatut, D. M'bodj et A. Mohamadou, Peul. Méthode de langue, Bpi du Centre Pompidou, 1997
  • (fr) Anne Leroy, Parlons pular : dialecte du Fouta Djalon, L'Harmattan, 2002
  • (fr) A. Mohamadou, Classification et représentation des propriétés lexicales en Peul, Éditeur Suzanne Platiel, 2000 ISBN:2910809021
  • (fr) Oumar Niang, Description phonologique, morphologique, organisation et fonction de catégorisation des classes nominales en pulaar, thèse de doctorat soutenue le 24 février 2007 à La Maison des Sciences de l'Homme et de la Société, Université de Poitiers.
  • (fr) Jean Schmidt, La phonologie du Poular du Fouta Toro et les interférences français-poular, 1974
  • (fr) Christiane Seydou, Dictionnaire pluridialectal des racines verbales du peul : Peul-français-anglais, Karthala, 1998, 952 p. ISBN:2865378632
  • (fr) G. V. Zubko, Dictionnaire Peul-Français, Osaka, National Museum of Ethnology, 1995